عوارض شیمی درمانی -تب و علایم عفونت

یکی از مهمترین و جدی‌ترین عوارض شیمی درمانی، عفونتهای مختلف است. بیماران تحت درمان به علت سرکوب دستگاه ایمنی با داروهای شیمی درمانی، مستعد ابتلا به عفونت هستند. لازم است علایم عفونت در بیماران تحت شیمی درمانی جدی گرفته و به آن توجه شود. بروز عفونت بسته به محل آن علایم مختلفی دارد. در بیماران با ایمنی سرکوب شده، علایم عفونتها می‌تواند با افراد سالم متفاوت باشد. این علایم باید احتمال عفونت را مطرح کند:

• یکی از مهمترین علایم عمومی عفونتها، تب است. تب با احساس گرما در بدن متفاوت است. بهتر است از دماسنج برای بررسی تب استفاده شود. چنانچه دمای ترمومتر زیرزبانی بیشتر از 38.3 مشاهده شود، یا دمای 38 درجه سانتگراد پس از یک ساعت اندازه‌گیری مجددا 38 یا بالاتر گزارش شود، تب در نظر گرفته می‌شود.
• عرق کردن بیش از حد یا لرز بدنبال تب
• سرفه و علایم تنفسی مانند تنگی نفس، گلودرد و...
• علایم ادراری مانند سوزش یا تکرر ادرار و ...
• اسهال شدید یا خونی
• علایم تورم و قرمزی و التهاب اطراف محل جراحی یا آنزیوکت یا کولوستومی و ...
• درد شدید شکمی غیرقابل توجیه
• التهاب مخاط دهان یا واژن، بروز برفک دهانی یا لایه سفید در مخاط دهان

• حضور در محیطهای مشکوک عفونی و تماس با افراد بیمار عفونی را به حداقل برسانید: مکانهایی مانند اتوبوس، کلاس درس که افراد سرماخورده در آن حضور دارند، ایستگاه مترو بدون تهویه، جمع خانوادگی که افراد بیمار عفونی در آن حضور دارند و...
• دستهای خود را بیشتر از معمول بشویید. استفاده از مایعات ضدعفونی کننده سطوح بسیار مفید است.
• در مورد واکسیناسیون با پزشک معالج خود مشورت کنید.
• زخم جراحی یا زخم بستر یا محل آنژیوکت و تزریقات را با روش آموزش داده شده مراقبت نمایید و مرتبا استریل کنید.
• پوست اولین و مهمترین سد دفاعی در مقابل عفونتهاست؛ مراقب پوست خود باشید: روزانه دوش بگیرید و با حوله نرم بدن را خشک کنید. در هنگام ناخن گرفتن مراقب زخم شدن پوست باشید. ترجیحا از تیغ برای تراشیدن مو استفاده نکنید. پوست را با کرم یا لوسیون مرطوب و چرب نمایید. از وسایل برنده و تیز حتی‌المقدور کمتر استفاده کنید. اتو کردن و آشپزی را با دقت انجام دهید. تا حد امکان باغبانی نکنید.
• در صورت امکان از تماس با حیوانات خودداری کنید.
• محصولات لبنی پاستوریزه استفاده کنید.
• تا حد امکان غذای خانگی بخورید.
• با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن و دهانشویه ها بهداشت دهانی را بالا ببرید. اگر دچار خشکی دهان هستید، توصیه های قسمت مربوط به خشکی دهان را نیز مطالعه کنید.
• شستشوی ناحیه مقعد و واژن باید با احتیاط و ملایمت صورت گیرد. 

عوارض شیمی درمانی و پرتو درمانی -بی‌اشتهایی

• خود بیماری: بی اشتهایی از عوارض ذاتی بسیاری از انواع سرطانها مانند سرطانهای گوارشی یا لنفاوی است
• روند درمان: شیمی درمانی و پرتودرمانی در اغلب بیماران با کاهش اشتها و کاهش حس بویایی و چشایی، و نیز ترس از بروز تهوع و استفراغ درصورت خوردن غذا همراه است.
• وضعیت روحی و روانی بیمار: استرسها و هراسهای بیماری صعب‌العلاج لذت و انگیزه غذا خوردن را کم می‌کند.

• حجم غذای مصرفی در هر وعده را کاهش دهید و به‌جای آن دفعات غذا خوردن را افزایش دهید
• تابع وعده های معمول غذایی نباشید: حجم اصلی غذا را زمانی استفاده کنید که میل و اشتهای بیشتری دارید.
• اگر طعم غذا به نظرتان تغییر کرده و آن را نمی‌پسندید، غذا را سردتر و در دمای محیط میل کنید.
• پختن غذا در ظروف غیرفلزی می‌تواند در کم کردن طعم فلزی غذاها کمک کننده باشد.
• غذا را با خانواده و دوستان خود میل کنید.
• ورزش و پیاده ‌روی خصوصا پیش از وعده غذایی، اشتهای شما را بهتر می‌کند.
• چانچه محیطی یا موسیقی خاصی اشتها را در شما افزایش می‌دهد آن را از خود دریغ نکنید.
• از پر کردن حجم اصلی معده خود با مایعات در هنگام غذا خوردن بپرهیزید.
• چنانچه مزه گوشت را نمی‌پسندید، از سسها یا ادویه‌ها برای طعمدار کردن آن استفاده کنید.
• از ظروف و قاشق و چنگال غیر فلزی برای کم کردن طعم فلزی غذا استفاده کنید.

عوارض شیمی درمانی - یبوست

یکی از عوارض درمانهای سرطان، خصوصا شیمی درمانی، یبوست است. تغییر عادات اجابت مزاج نیز همانند سایر عوارض شیمی درمانی تاحد زیادی منشا روانی دارد. نگرانی بیمار از مصرف غذا و مایعات به دلیل تهوع یا بی اشتهایی از علل یبوست هستند. توصیه های زیر با مشورت پزشک معالج می‌تواند در کاهش یا درمان یبوست موثر باشد:
  

• آب و مایعات کافی بنوشید.
• در صورت امکان فعالیت فیزیکی داشته باشید. راه رفتن به تنهایی در بسیاری از موارد در تنظیم کار دستگاه گوارش مفید است.
• رژیم غذایی پرفیبر و حاوی میوه و سبزیجات خام یا پخته شده معمولا یبوست را درمان می‌کند.
• بعضی از خشکبار مانند آلو خشک یا انحیر خشک و برگه های خشک شده و پاپ کورن می‌توانند کمک کنند.
• مایعات گرم و داغ مانند چای مفید هستند.
• نان سبوسدار بخورید.
• اسفرزه، برگ سنا، هندوانه ابوجهل از نسخه‌های طب سنتی هستند که در این مورد نتایج خوبی داشته‌اند.
• در صورت بروز بواسیر ( همورویید ) با شقاق مقعد، پزشک را در جریان بگذارید.

عوارض شیمی درمانی - خستگی و ضعف

خستگی زودرس و ضعف عمومی حتی بدون کم خونی یکی از شکایات شایع بیماران تحت شیمی درمانی و پرتودرمانی است. معمولا این خستگی با خستگی ناشی از کار زیاد و کم‌خوابی متفاوت است و با استراحت و خواب برطرف نمی‌شود. اغلب بیماران از خستگی مداوم که در طول درمان به تدریج بیشتر شده و فعالیتهای معمول بیمار را نیز محدود کرده است شاکی هستند. توصیه های معمول برای کنترل خستگی حین درمان:

• سعی کنید زمانهایی را که پرانرژی تر هستید را به کارهای مهمتر و مورد علاقه تان بپردازید تا چنانچه خستگی شما را محدود کرد، کارهای کم‌اهمیت‌ترتان به جای مانده باشند.
• زمان کافی برای استراحت در طول شبانه‌روز در نظر بگیرید. شما در طول درمان به استراحت بیشتری نسبت به قبل نیاز دارید. اگر در خوابیدن مشکل دارید حتما با پزشکتان مشورت کنید.
• استراحت و خواب زیاد برای رفع خستگی و کسالت شما کمک کننده نیستند و برعکس باعث احساس خستگی بیستر می‌شوند.
• برنامه ورزشی منظم داشته باشید. ورزش منظم احساس ضعف و کسالت را کاهش می‌دهد.
• مایعات کافی به بدنتان برسانید.
• کمک دوستان و اطرافیان را قبول کنید. باور کنید که بسیاری از آنها کاری مهمتر از کمک کردن به شما ندارند!!
• میزان خستگی خود را به اطلاع پزشک معالج برسانید. بسیاری از موارد خستگی به علت عوامل قابل رفع مانند کم‌خونی، مشکلات تیرویید، کمبود بعضی از الکترولیتها در شیمی‌درمانی یا کمبود بعضی از ویتامینها هستند.
• در صورت صلاحدید پزشک می‌توانید از ترکیبات مکمل تغذیه‌ای یا مواد گیاهی انرژی‌زای مجاز استفاده نمایید. ترکیبات حاوی کافئین در صورت عدم منع مصرف ، موثرند

عوارض شیمی درمانی و پرتو درمانی - ریزش مو و عوارض پوستی

یکی از نگرانیهای اصلی بیماران و همراهان بیمار در هنگام برنامه ریزی برای شیمی درمانی و پرتودرمانی ریزش مو است. ریزش مو ناشی از آسیب فولیکول ( پیاز ) مو با داروها یا اشعه است. واکنشهای پوستی درمان هرچند زیاد آزارنده نیستند اما شیوع بالایی دارند. نکات زیر در مورد ریزش مو و واکنشهای پوستی قابل توجه هستند:

• ریزش مو در همه انواع داروهای شیمی درمانی رخ نمی‌دهد. میزان ریزش مو در شیمی درمانی تابع نوع دارو، دوز دارو، روش و مدت تجویز شده است و در افراد مختلف نیز متفاوت است.
• ریزش مو ناشی از پرتودرمانی فقط در ناحیه تحت درمان رخ می‌دهد. اما ریزش مو ناشی از شیمی درمانی تمام موهای بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• ریزش مو ناشی از شیمی درمانی تقریبا در تمام موارد با پایان درمان برطرف می‌شود. در رویش مجدد موها بعضا فرم و شکل متفاوتی با نوع اولیه دارند. رویش موهای ناحیه رادیوتراپی دیرتر و گاهی در محلهایی که دوز بالایی  اشعه دریافت کرده‌اند هرگز کاملا برگشت نمی‌کند.
• ریزش مو ناشی از شیمی درمانی می‌تواند ناگهانی یا تدریجی، تمام بدن یا بخشی از موها، ریزش کامل یا فقط به صورت نازک و شکننده شدن موها باشد.
• درمانهای معمول ریزش مو ( ماینوکسیدیل، فیناستراید، شامپوها و تونیکهای تقویتی ) هیچکدام نقش مثبتی در پیشگیری از ریزش مو ناشی از شیمی درمانی و پرتودرمانی ندارند.
• توصیه می‌شود اگر موهای بلندی دارید قبل از شروع درمان آنها را کوتاه کنید. این کار کمک میکند موها پرپشت‌تر به نظر برسد. بعلاوه ریزش موهای کوتاه کمتر دیده می‌شود و شما را آزار می‌دهد.
• رنگ کردن و اتو زدن به موها را به بعد از رویش مجدد موها بعد از شیمی درمانی موکول کنید.
• سر را با کلاه‌گیس، روسری یا کلاه بپوشانید تا ریزش موقتی موهایتان کمتر جلب توجه کند.
• شامپوهای ملایم و خنثی استفاده کنید. شامپو بچه برای شستشوی روزانه پیشنهاد خوبی است.
• شانه یا برس مو نرم و دندانه درشت استفاده کنید.
• استحمام روزانه به پاک بودن پوست و کاهش احتمال ماندگاری عفونتها و ضایعات پوستی روی سطح پوست کمک می‌کند.
• جوشها و ضایعات پوستی را دستکاری نکنید.
• از مرطوب کننده های پوستی برای مرطوب کردن کل بدن استفاده کنید.
• از قرار گرفتن طولانی در معرض آفتاب در دوره شیمی درمانی و پرتودرمانی اجتناب کنید.
• واکنش پوستی به اشعه که در ناحیه درمان پرتودرمانی ایجاد می‌شود، نیاز به مراقبت های ویژه مشابه سوختگیهای سطحی دارد. به توصیه های پزشک معالج در ویزیتهای حین پرتودرمانی عمل کنید و از خود درمانی بپرهیزید.
• استفاده از پمادها و کرمهای موضعی در محل واکنش پوستی پرتودرمانی در دوره درمان، مگر با نظر پزشک معالج، ممنوع است.